Het is bijna 4 mei. Het land is in gespannen afwachting van hoe de herdenking zal verlopen. De Gaza-oorlog hangt als een donkere wolk boven de avond. Femke Halsema zal spreken op de Dam. Twee keer eerder was aan haar de eer het woord op die plek te voeren. Die keren onderstreepte ze waarom we herdenken: “[…] Onze vrijheid is door pijn omzoomd”, sprak ze in 2022. Dit jaar is de pijn acuter en meer aan de oppervlakte. Ze zal haar woorden anders wegen.

Verliezen om te winnen
Je moet verliezen om te kunnen winnen, leerde Tom-Jan Meeus in 2010 van de Amerikaanse Republikeinse politicus Tom Tancredo. Tancredo had in het decennium daarvoor van ophef zijn politieke verdienmodel gemaakt. Zijn modus operandi: doe zo extreem mogelijke uitspraken (“gooi een nucleaire bom op Teheran”), waarvan je weet dat ze onhaalbaar zijn en mensen boos maken. Surf mee op de golf van conflict, ophef en dus aandacht, wentel je in de slachtofferrol en ageer tegen het feit dat je voorstellen niet serieus worden genomen. Het resultaat: een aantrekkende werking op ontevreden groepen, en dus, verkiezingswinst. Wilders laafde zich een jaar eerder aan Tancredo's cynische tactieken…

Dit ophef- en conflictmodel, dat vaart op simpele, extreme oplossingen, laat geen ruimte voor nuance, complexiteit of compassie.  De afgelopen 20 jaar heeft dit zwart-wit denken zich langzaam in onze samenleving genesteld. Mede doordat ook het politieke midden en de media zich in de slipstream van goed scorende ophefpolitici zijn gaan bedienen van “duidelijke taal”, zo is het punt van Meeus. 

Het stille midden als tegenkracht
Zwart-wit denken heeft polarisatie tot gevolg. De aanjagers hiervan worden vaak steeds extremer, om ophef te kunnen blijven creëren. Polarisatie expert Bart Brandsma legt in de podcast Lex Bohlmeijer in gesprek met Bart Brandsma uit tot welke dynamiek dit leidt: “Polarisatie is ook het midden dwingen te kiezen om bij jou of bij de ander te horen”. Als je niet voor ons bent, ben je tegen ons. Denk aan Black Lives Matter’s credo Silence is complicity.

"Dan wordt de ander een obstakel voor de toekomst die jij wenst. Dan wordt het giftig”, aldus Brandsma. De polen hollen zo het midden steeds meer uit, voor geen kant kiezen is steeds minder ruimte. 

Het stille midden kan een tegenkracht vormen. Juist door geen kant te kiezen, door het oordeel op te schorten, door compassie te hebben voor beide partijen en niet uit te sluiten. Denk Angela Merkel, wiens naam een werkwoord is geworden: "Merkeln" wat niets doen, geen beslissing nemen, geen statement maken betekent.

Mensen het gevoel geven dat ze niet worden weggezet maar gezien worden, werkt depolariserend. Van belang dus om dat stille midden te versterken. Het is de garantie op vrede, is Brandsma’s overtuiging.

Zaterdag herdenken we de extreme uitwassen van wij-zij denken. Aan Halsema en al die andere sprekers de moeilijke taak om iedereens pijn te zien, niet uit te sluiten, en tegelijk de waarde die de 4 mei herdenking voor velen heeft zwaarder te laten wegen dan polariserend tegengeluid. Aan hen en aan ons allemaal om met 2 minuten stilte iedereen een stem te geven.