Hoe raak je de juiste snaar met een rampentoespraak?

Blog door Huib Hudig

Na de verschrikkelijke aanslagen in Brussel werden er verschillende toespraken gehouden door staatshoofden en politici, onder andere door koning Filip van België en premier Rutte. Koning Filip kreeg kritiek te verduren vanwege zijn abstracte en onpersoonlijke optreden. Ook de verklaring van Mark Rutte werd door sommigen als te oppervlakkig gezien.

De speeches van Rutte en Filip tonen medeleven. “Europa is in het hart getroffen” “We zijn in diepe rouw.” Ze spreken van een “laffe” of “verwerpelijke” daad. Het beeld dat naar voren komt is er een van verdriet, verslagenheid en onmacht. Rutte’s oneliner “Wij zijn met meer” roept vragen op. Wat bedoelt hij precies? Met hoeveel meer zijn wij?

In de geschiedenis wist een aantal leiders juist op dramatische momenten de bevolking voor zich te winnen en met een inspirerende toespraak. Zo werd een ramp getransformeerd naar een moment van nationale verbroedering, én wist de leider zijn positie te versterken.

Hieronder een aantal voorbeelden van geslaagde speeches. Wat kunnen we hiervan leren?

1. Toon medeleven en benoem emoties
Om verbinding aan te gaan met het publiek dien je duidelijk te benoemen welk gevoel er leeft onder de mensen en wat het met jou doet. Koning Harald wist op treffende wijze zijn gevoelens onder woorden te brengen in zijn toespraak na de aanslag bij Utoya.

2. Geef duiding
Na een ramp hebben mensen behoefte aan een kader om de schokkende gebeurtenissen te kunnen plaatsen. Hoe heeft dit kunnen gebeuren? Het is bij uitstek de taak van een leider om hier antwoord op te geven. Ronald Reagan gaf in zijn beroemde speech na het ontploffen van de Challenger space shuttle in 1986 precies aan hoe het zat: deze ramp is een onderdeel van een proces van vooruitgang en ontdekking.

3. Wees je bewust van het doel van je toespraak
Een essentiële vraag bij iedere speech is: wat is het doel? Na een ramp is dat in ieder geval om de bevolking een hart onder de riem steken, maar na een terroristische aanslag komt er nog bij dat je een duidelijk signaal aan de terroristen af wil geven. Neem de Engelse Queen die strijdvaardig bleef na de aanslagen in Londen. “Atrocities such as these, reinforce our sense of community.” Kortom: ons krijg je niet klein.

4. Gebruik de juiste woorden
Bij een speech na een aanslag luistert de woordkeuze nauw. Vaak horen we het cliché dat een aanslag een ‘laffe’ daad is. Daarmee doe je geen recht aan de aard en impact van de daad. Dan kun je beter, zoals de Queen, spreken van: “brutal acts against innocent people.” Een voorbeeld van een pakkende oneliner was burgemeester Livingstone die na de aanslagen op Londen tegen de terroristen zei: “You will fail.”